KARŞITLIKLAR

.   “Karşıtlıklar” Neyİ Anlatır?

.  İyilik- kötülük, yararlı- zararlı, vicdanlı- vicdansız, benzeri karşıtlıklar nedir?

.  Ne anlatırlar?

.  Bu konu felsefenin, etiğin ve dinlerin en temel konularından birine, yani karşıtlıklar ilkesine odaklanıyor.

 . İnsanlık tarihi boyunca düşünülen bu karşıtlıklar, sadece ahlaki yargılarımızı değil, aynı zamanda “varoluşu, mutluluğu ve toplumsal düzeni” anlama çabamızı da şekillendirmiştir.

.  İyilik-kötülük, yararlı-zararlı, vicdanlı-vicdansız gibi karşıtlıklar, özünde değer yargılarını ve seçimlerimizi ifade eden “zıt” kutuplardır.

.  Bu temel karşıtlıklar, “varoluşun ve ahlaki yaşamın çeşitli boyutlarını” açıklamak için kullanılır.

A) Karşıtlıkların anlattığı temel şeyler şunlardır:

1. Varoluşun Diyalektiği (Karşıtlıklar Üzerine Kurulu Olma)

a-Birçok felsefi ve dini gelenek, evrenin ve yaşamın karşıtlıklar üzerine kurulu olduğunu (diyalektik yapı) öne sürer.

b-İyilik-Kötülük karşıtlığı, tıpkı yaşam-ölüm, düzen-kaos, mutluluk-keder, sağlık-hastalık gibi zıtlıklar silsilesinin bir parçasıdır. Örneğin, iyilik düzeni, kötülük ise kaosu çağrıştırır.

c-Bazı düşünürlere göre, kötülük mutlak bir varlık değil, iyiliğin yokluğu, eksikliği veya iyilikten uzaklaşma durumudur. (Leibniz, Gazali'nin yorumları)

ç-Kötülük, iyiliğin varlığını idrak etmemizi sağlayan bir "tamamlayıcı" olarak bile görülebilir.

2. Ahlaki Davranışın Ölçütü (Etik)

a-İyilik ve kötülük kavramları, ahlak (etik) felsefesinin temelini oluşturur.

Ahlak, insan davranışlarını "yapılması gereken" (iyi) ve "sakınılması gereken" (kötü) olarak sınıflandıran ölçütler sunar.

b-İyi, ahlaken değerli, olumlu anlam taşıyan eylem, istek ve nesneler bütünüdür.

Kötü ise bunun zıttıdır.

c-Bu karşıtlıklar, insanın özgür iradeye sahip olduğunu ve eylemleri arasından "iyi" veya "kötü" olanı seçme gücüne sahip olduğunu gösterir.

Hayvan davranışları iyi-kötü diye nitelendirilemezken, insan eylemleri için bu ayrım belirgindir.

3. Vicdan ve Sorumluluk

a-Vicdanlı-Vicdansız karşıtlığı, ahlaki bir eylemi gerçekleştirme veya ondan kaçınma konusunda bireyin içsel yargı mekanizmasını anlatır.

b-Vicdanlı olmak, genellikle empati (duygudaşlık) ile ilişkilendirilir; yani kişinin, eyleminin başkalarına vereceği zararı düşünmesi, haklarını gözetmesidir.

c-Vicdansızlık ise empati eksikliği, bencillik, acımasızlık ve merhametsizlik gibi duyguların sonucu olarak görülür.

Başkalarının haklarını ve duygularını göz ardı etmek, kötülüğün kapısını açar.

Vicdansız davranışlar, kişiyi ahlaki olarak sorumlu kılar ve yargılanabilir hale getirir.

4. Sonuç ve Yarar (Pragmatik Yaklaşım)

a-Yararlı-Zararlı karşıtlığı ise bu durumların daha pragmatik (yararcı) veya öznel boyutuna odaklanır.

b-Filozof Spinoza'ya göre:

-İyi (ve Yararlı), kesinlikle bildiğimiz şeyin bizim için yararlı olduğunu anladığımız şeydir.

-Kötü (ve Zararlı) ise, iyi olan herhangi bir şeye sahip olmamızı engelleyen şeydir (Kaynak 1.3).

c-Bu karşıtlık, bir eylemin sonuçlarının mutluluk, sağlık veya huzur getirip getirmediğini değerlendirmemizi sağlar.

ç-Örneğin, iyilik mutluluk ve sevinç getirirken, kötülük hüzün ve kederdir (Kaynak 1.1).

d-Farabi'ye göre iyilik, mutluluğa ulaştıran erdemli eylemlerdir (Kaynak 1.4).

B) Özetle:

.    Bu karşıtlıklar, evrenin ve insan doğasının zıtlıklar üzerine kurulu olduğunu gösterir ve bize neyin arzu edilir (iyi, yararlı, vicdanlı) ve neyin arzu edilmez (kötü, zararlı, vicdansız) olduğunu ayırt etme yeteneği sunarak ahlaki ve yaşamsal seçimler yapmamızı sağlar.

.   Öğretmen GÖNEN ÇIBIKCI, 2025.10.06, İS.
.        YAZININ TÜMÜNÜ OKUYUNUZ:

.    (YZ destekli araştırma ve incelemeye dayanan yazım.)