. SOSYAL DEVLET .
Anayasamız kapsamlı sayılabilecek bir "sosyal
haklar" kataloguna sahiptir.
“Yaşam kalitesi" konusundaki bir
tartışma için Anayasanın özgürlük, eşitlik, demokrasi, hukuk devleti ve sosyal
devlet ilkelerinden yola çıkılabilir.
Bütün temel haklar özde insan onuru uğruna garanti
edilmişlerdir.
Anayasa bu temel hak ve özgürlüklerin vatandaş-devlet
ilişkisinde geçerli kılınmasını, devlet organlarının Anayasa kuralları İle ve
bunları İçeren temel haklarla bağlılığını öngörerek sağlamıştır.
Sosyal hukuk devletinde, "şekil
anlamda" hukuksal eşitlik değil, "gerçek özgürlüğün" eşitliği
sağlanmalıdır
Bu nedenle burada yasa koyucu, sosyal bakımdan zayıf
olanların sosyal bakımdan güçlü olanlara oranla daha az gerçek özgürlük elde "etmemelerini"
ve hukuksal korumadan daha az "yararlanmamalarını" sağlamakla
yükümlüdür.
Sosyal devlet ilkesinin üç boyutu vardır. Birinci boyutu “devletin sosyal
yükümlülüğü"dür.
Bu boyut devletin "yasama, yürütme ve yargı"
organları yoluyla sosyal-hukuksal kurumların "durumun" gereklerine "uyumunu
sağlama yükümlülüğünü" içermektedir.
Burada devletin yardım, dağıtım ve dengeleme
tedbirlerinin sadece maddi değerlerin dağılımında değil manevi değerlerin,
ulusun kültür değerlerinin paylaşımında da (Örn. eğitim-öğretim alanı da)
uygulanması söz konusudur.
Sosyal devlet ilkesinin ikinci
boyutu, onun “temel haklara etkisi"dlr.
Çoğunlukla bu boyut “temel hakların sosyal
yükümlülüğü” diye anılır.
Sosyal devlette temel haklar o şekilde
yorumlanmalıdır ki herkese olabildiğince eşit oranda gerçek özgürlük
sağlanabilsin.
Sosyal devlet ilkesinde "demokrasi ilkesi"
ile bağlantılı olarak devletin, toplumu "demokratik
bir organizasyona" bağlama zorunluluğunu geliştirilmiştir.
Devletin ekonomik "güç dengesizliklerini"
ve "bağımlılıkları ortadan kaldırmak", ekonomik kararlan "toplumsal
demokratikleşmeye" ve "denetim mekanizmasına" tabi tutma görevi
vardır.
Devletin demokratikleşmesi sadece
onun "temelini oluşturan toplum" demokratik bir şekilde "yapılanmışsa"
mümkün olabilir.
Ancak "toplumun demokratikleşmesi isteği"
sosyal devlet ilkesinin değil "demokrasi ilkesinin" bir sonucudur.
A) SOSYAL
DEVLETİN TEMEL GÖREVLERİ:
Yurttaşlarının refahını ve sosyal adaletini
sağlamak amacıyla çeşitli alanlarda aktif rol almaktır.
1. Sosyal Güvenlik ve Refah:
a-Sosyal Güvenlik Sistemleri: İşsizlik sigortası,
emeklilik, sağlık sigortası gibi sistemlerle vatandaşların temel ihtiyaçlarını
güvence altına almak.
Yoksullukla mücadele etmek ve dezavantajlı gruplara
destek sağlamak.
b-Sosyal Hizmetler: Yaşlı bakımı, çocuk bakımı,
engelli hizmetleri gibi sosyal hizmetler sunarak toplumun ihtiyaçlarını
karşılamak.
Sosyal yardımlar ve destek programları ile ihtiyaç
sahibi bireylere yardım etmek.
2. Eğitim ve Sağlık:
a-Eğitim: Herkese eşit ve nitelikli eğitim imkanı
sunmak.
Eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak ve dezavantajlı
bölgelere öncelik vermek.
Devlet okulları açarak tüm vatandaşların eğitim
hakkını korumak.
b-Sağlık: Herkese eşit ve "ulaşılabilir"
sağlık hizmetleri sunmak.
"Koruyucu sağlık" hizmetlerine önem
vermek ve toplum sağlığını korumak.
Devlet hastaneleri açarak "tüm vatandaşların"
sağlık hakkını korumak.
3. Çalışma Yaşamı ve İstihdam:
a-Çalışma Hakları: Çalışanların haklarını korumak
ve adil çalışma koşulları sağlamak.
İş güvenliği ve sağlığı önlemleri almak.
Sendikalaşma özgürlüğünü desteklemek.
b-İstihdam: İşsizlikle mücadele etmek ve istihdamı
artırmaya yönelik politikalar uygulamak.
Mesleki eğitim ve beceri geliştirme programları ile
işgücünü desteklemek.
4. Ekonomik ve Sosyal Adalet:
a-Gelir Dağılımı: Gelir dağılımındaki
adaletsizlikleri "azaltmak" için vergi politikaları uygulamak. Asgari
ücret düzenlemeleri ile çalışanların geçimini sağlamak.
b-Fırsat Eşitliği: Herkesin "eşit fırsatlara"
sahip olmasını sağlamak ve ayrımcılıkla mücadele etmek. Dezavantajlı gruplara
yönelik pozitif ayrımcılık uygulamaları yapmak.
5. Çevre ve Şehircilik:
a-Çevre Koruma: Doğal kaynakları korumak ve
sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek.
Çevre kirliliğiyle mücadele etmek ve temiz bir çevre
sağlamak.
b-Şehircilik: Planlı ve düzenli kentleşmeyi sağlamak. Herkese
uygun ve "yaşanabilir konut" imkanı sunmak.
B) ÖZETLE:
Sosyal devletin görevleri, toplumun ihtiyaçlarına
ve değişen koşullara göre farklılık gösterebilir.
Ancak temel amaç, her zaman vatandaşların refahını
ve sosyal adaleti sağlamak olmalıdır.
Sosyal devlet, sosyal koşulların gerektirdiği genel
ihtiyaçları karşılamakla yükümlüdür.
Anayasamızın 5 inci maddesi, devleti kişilerin ve
toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak, kişinin temel hak ve
özgürlüklerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak biçimde
sınırlayan ....engelleri kaldırmakla ödevlendirmiştir.
Anayasanın 65 inci maddesi sosyal ve ekonomik alanlarda devletin "edimler
dağıtmak" ödevini, malî "kaynaklarının yeterliliği ölçüsü" ile
sınırlamıştır. Hiç kimseye devletten sosyal ve ekonomik hakların
gerçekleşmesini "isteme hakkı vermediği", bu hakların "devlete
yüklenen ödevlerden" oluştuğu belirtilmektedir
Şüphesiz sosyal haklar soyut olarak ifade
edilmişlerdir. Somutlaştırılmaları için ayrıntılı yasal düzenlemelere
muhtaçtırlar.
Sosyal haklar tüm “sosyal birlikte yaşam” göz önünde
tutularak düşünülmelidir
Anayasa İle güvence altına alınmış
bulunan sosyal hakların gerçekleştirilmesi için özellikle Türkiye gibi "gelişmekte"
olan bir ülkede oldukça büyük miktarda "malî kaynağa" ihtiyaç
olduğundan sosyal hakların "tedricen" gerçekleştirilebileceği
açıktır.
Malî kaynakların yetersizliği göz önüne alındığında
yasamanın takdirinin bu hakların gerçekleştirilip gerçekleştirilmeyeceği
konusunda değil, “ne ölçüde" ve “nasıl” gerçekleştirilebileceği "konusunda
olacağı" açıktır.
Türkiye Cumhuriyeti son dönemlerde çok büyük sıkıntılar ve bir ekonomik çöküş
yaşamaktadır.
Bunun çok yönlü nedenleri vardır ve acil olarak
çözüm yolları aranmalıdır.
Anayasal, çağcıl, parlamenter bir hukuk
devleti olmasının tam anlamıyla ve tüm ilke ve kurumlarıyla gerçekleşmesi
gerekmektedir.
Sosyal devlet ilkesi ve çalışabilmesi de tümüyle
yukarıdaki koşula bağlıdır.
Bu nedenle de ülkedeki kurumlar, halk kitleleri,
siyasi partiler ve sivil toplum kuruluşları… bu gerçekten ve gereklilikten yola
çıkarak bilinçle çalışmalıdır.
.
Öğretmen Gönen ÇIBIKCI, 2025.03.03, MŞ.
. (Araştırma,
değerlendirme yazım)
