ÇÖP SORUNU

    ALMANYA VE ÇÖP SORUNU

Almanya ülkedeki çöp sorununa yönelik nasıl bir model uyguluyor?

Almanya'nın çöp sorununa yönelik uyguladığı sistem, oldukça kapsamlı ve çok aşamalıdır.

Bu modelin temelini üç ana ilke oluşturur: azaltma, yeniden kullanma ve geri dönüştürme.

Bu ilkeler, hem yasal düzenlemeler hem de halkın bilinçli katılımıyla başarılı bir şekilde işler.

Evlere, haneye yönelik atıklar, çöpler her aileye ait çöp büyük ev tipi çöp kutularında toplanır.

Bunun için de türüne göre ayrı içerikli çöp kutuları kullanılır ve ev atıkları buraya “ayrıştırılarak” konulur.

Görevli şirket her zaman belirli zamanlı planlama ile gelir ve çöpleri toplar.

Her aile, her hane kendileri için çöp vergisi öder.

Evlerin, binaların önündeki çöp toplama kutularını hiç kimse karıştıramaz ve oradan bir şeyler alamaz.

Eğer farklı çöp türleri ve büyük ebatta çöpler çıkacak ise o aile bu çöpleri belediyenin bu tür çöpler için olan çöp toplama merkezlerine götürür.

Bazen de çöp toplama şirketlerinin bu tür yerlerine götürür.

O çöp tartılır ve ağırlığına göre para ödenir.

A) Çöp Ayrıştırma Sistemi

Almanya'daki modelin en belirgin özelliği, atıkların “kaynağında”, yani evlerde ayrıştırılmasıdır.

Bu da yurttaşlar için, ailelere göre düzenlenir.

İş yerleri ise kendi atıklarını kendi bulundukları yerde “ev atıklarına karıştırmadan” toplar.

Ülke genelinde evlerde farklı renkte çöp kutuları bulunur ve her biri belirli bir atık türüne ayrılmıştır:

Her bir “ev atığı” türü “kendine özgü” çöp kutusuna atılır.

Çok daireli binaların bahçelerinde özel çöp toplama yerleri hazırlanır ve oradaki türüne göre farklı olan büyük konteynerlere ev atıkları atılır. Ve bunlar yine haftanın belli gününde çöp şirketi tarafından toplanır.

Çöp toplama şirketleri kendilerine ait merkezlere toplanılan her türlü atığı ayrıştırıp ve geri dönüşüm için diğer merkezlere iletir.

1-Siyah veya gri kutu: Geri dönüştürülemeyen, genel ev atıkları (artık yemek, hijyen ürünleri vb.) bu kutuya atılır.

2S-arı kutu veya torba (Gelber Sack): Hafif ambalaj atıkları için kullanılır. Plastik, metal (konserve kutuları, alüminyum folyo) ve karton içecek ambalajları bu gruba girer.

Bu sistem, "Dualen System Deutschland GmbH" (DSD) adlı özel bir şirket tarafından yönetilir ve "Yeşil Nokta" (Grüner Punkt) logosuyla tanınır.

3-Mavi kutu: Kağıt ve karton atıklar için ayrılmıştır. Gazeteler, dergiler, ambalaj kağıtları ve karton kutular buraya atılır.

4-Kahverengi kutu (Bio-Tonne): Biyolojik olarak parçalanabilen atıklar (meyve ve sebze kabukları, bahçe atıkları, kahve telvesi vb.) bu kutuya atılır ve kompost yapımında kullanılır.

B) Depozito (Pfand) Sistemi

Almanya, özellikle içecek ambalajları için oldukça gelişmiş bir “depozito sistemine” sahiptir.

Buna Pfand denir.

Tüketiciler, şişe veya kutulu bir içecek aldıklarında, ürünün fiyatına “ek olarak” belirli bir miktar depozito öderler.

Bira, limonata, maden suyu şişesi örneğin 25 Cent olur.

Boş şişeler ve kutular “süpermarketlerdeki otomatik toplama” makinelerine iade edildiğinde, ödenen depozito geri alınır.

O otomata şişeler delikten atılır ve bittiğinde verilen “fiş” kasaya gösterilir, parası geriye alınır.

Hiçbir şişe dışarılara, sokağa, yola, ormana atılmaz; çünkü o sizin paranızdır, atamazsınız…

Bu sistem, plastik şişe ve cam şişe gibi ambalajların yüksek oranda geri dönüştürülmesini sağlar.

C) Geri Dönüşüm Merkezleri (Wertstoffhof)

Aileler için olan uygulamada ayrıştırılması zor veya hacimli atıklar için belediyeler tarafından işletilen Wertstoffhof adı verilen atık toplama merkezleri bulunur.

Buralara verilen atıklar, çöpler için bazen para ödemeniz gerekir.

Mobilya, elektronik eşyalar, beyaz eşyalar, piller, boyalar gibi özel atıklar bu merkezlere ücretsiz olarak teslim edilir.

Belli merkezlerde yol kıyısına büyükçe giysi toplama kutuları konur, paralara eski, kullanmadığınız giysileri atarsınız.

Bu merkezler sayesinde tehlikeli atıklar çevreye zarar vermeden özel yöntemlerle imha edilir veya geri dönüştürülür.

Ç) Yasal Düzenlemeler ve Sorumluluk

Almanya'da atık yönetimi, Almanya Geri Dönüşüm ve Atık Kanunu (Kreislaufwirtschaftsgesetz - KrWG) ile düzenlenir.

Bu kanun, üreticilere, ambalajlarından ve ürünlerinden kaynaklanan atıklardan sorumlu olma yükümlülüğü getirir.

Bu, ürünlerin geri dönüştürülebilir malzemelerden üretilmesini teşvik eder.

D) Sistemin Başarısının Anahtarı

Almanya'daki modelin başarısı, sadece yasalara değil, aynı zamanda halkın bilinçli ve disiplinli katılımına da dayanır.

Çocukluktan itibaren verilen çevre eğitimi, doğru ayrıştırma alışkanlıklarının kazanılmasını sağlar.

Yanlış atık ayrıştırmanın “cezaları” da bu sistemi destekler.

Özetle, Almanya'nın çöp yönetimi modeli, atıkların kaynağında titizlikle ayrıştırılmasına, “depozito” sistemleri gibi ekonomik teşviklere ve güçlü yasal düzenlemelere dayanan entegre bir yaklaşımdır.

Bu sayede geri dönüşüm oranları oldukça yüksektir ve çevre üzerindeki olumsuz etkiler en aza indirilir.

Yol kıyılarına, arsalara, parklara, otoyol kıyılarına vb. her hangi bir çöp atıldığında onları “bulup, araştıran, inceleyen” belediye görevlileri sonunda “kimin” bunu yaptığını saptar ve ceza uygular.

E) Almanya “iş yerleri” için nasıl bir çöp modeli uyguluyor?

“İş yerleri” kendinden kaynaklanan hiçbir çöpü kişilerin özel kullandığı “çöp” kutularına atamaz; onları asla kullanamaz.

Almanya'nın iş yerleri için uyguladığı çöp modeli, evlerdeki sisteme benzer olsa da, daha büyük ölçekli ve kurumsal ihtiyaçlara göre uyarlanmış bir yapıya sahiptir.

Temel prensipler aynıdır: atıkların kaynağında ayrıştırılması, geri dönüşümün teşvik edilmesi ve yasal zorunluluklara uyulması.

F) Temel Çöp Ayrıştırma Sistemi

İş yerlerinde de tıpkı evlerde olduğu gibi, farklı atık türleri için ayrı toplama sistemleri kurulur.

Ancak, bu sistemler genellikle daha büyük konteynerler ve daha endüstriyel çözümler içerir.

1-Kağıt ve Karton: Ofislerdeki en büyük atık kalemlerinden biri olan kağıt ve kartonlar (belgeler, ambalajlar, dergiler vb.) için genellikle mavi konteynerler veya toplama istasyonları kullanılır. Bu atıklar düzenli olarak geri dönüşüm şirketleri tarafından toplanır.

2-Hafif Ambalaj (Plastik, Metal): Plastik ambalajlar, konserve kutuları ve diğer metal atıklar için sarı konteynerler veya torbalar kullanılır. Bu sistem, "Gelber Sack" (sarı torba) olarak bilinen ev sisteminin kurumsal versiyonudur.

3-Biyolojik Atıklar: Özellikle kantinleri veya yemekhaneleri olan iş yerlerinde, yemek artıkları, meyve kabukları ve benzeri biyolojik atıklar için kahverengi konteynerler kullanılır. Bu atıklar kompostlama tesislerine gönderilir. (Gübreleme)

-Artık Atık: Geri dönüştürülemeyen, genel çöpler (hijyen ürünleri, sigara izmaritleri, kirli ambalajlar vb.) için ise siyah veya gri konteynerler kullanılır.

G) Özel ve Tehlikeli Atıklar

İş yerlerinin ürettiği atıklar, evsel atıklardan daha karmaşık olabilir.

Bu nedenle, “özel atık” yönetimi süreçleri uygulanır.

1-Elektronik Atıklar (E-Atık): Bilgisayarlar, yazıcılar, eski telefonlar gibi elektronik cihazlar özel atık sınıfına girer. Bunlar, tehlikeli maddeler (ağır metaller, piller) içerebildiği için yasalara uygun şekilde lisanslı firmalar tarafından toplanıp geri dönüştürülür. İşletmeler, bu tür atıklar için özel toplama hizmetleri alır.

2-Piller ve Aküler: Ofislerde kullanılan küçük pillerden, endüstriyel akülere kadar tüm pil ve aküler, tehlikeli atık olarak kabul edilir. Bunlar için ayrı toplama kutuları bulunur ve yetkili geri dönüşüm firmalarına teslim edilir.

3-Endüstriyel Atıklar: Üretim yapan fabrikalarda, kimyasal atıklar, yağlar, solventler gibi tehlikeli ve özel atıklar için çok daha sıkı kurallar ve belgelendirme süreçleri uygulanır. Bu atıklar, çevreye zarar vermeden bertaraf edilmek üzere özel tesislere gönderilir.

H) Yasal Zorunluluklar ve Hizmet Sağlayıcılar

Almanya'da işletmelerin atık yönetimi, Geri Dönüşüm ve Atık Yasası (Kreislaufwirtschaftsgesetz) ile sıkı bir şekilde düzenlenir.

Bu yasa, işletmelere kendi atıklarından sorumlu olma yükümlülüğünü (produzentenverantwortung) getirir.

Bu nedenle, çoğu şirket, atık yönetimi hizmetlerini özel atık yönetimi firmalarından satın alır.

Bu firmalar, atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması ve yasalara uygun olarak geri dönüştürülmesi veya imha edilmesi süreçlerini yönetir.

I) Başarının Anahtarı: Eğitim ve Disiplin ve Düzenleme

İş yerlerinde çöp modelinin başarılı olabilmesi için çalışanların eğitimi ve bilinçlendirilmesi kritik öneme sahiptir.

Şirketler, atık ayrıştırma kurallarıyla ilgili bilgilendirme toplantıları düzenler, görünür yerlere bilgilendirici afişler asar ve doğru atık ayrıştırmayı teşvik eder.

Bu sayede, sistemin verimli bir şekilde işlemesi sağlanır ve yasal düzenlemelere uyum kolaylaşır.

Özetle, Almanya'daki iş yerleri için uygulanan model, atık türüne göre titiz bir ayrıştırma, özel ve tehlikeli atıklar için ayrı yönetim süreçleri ve yasal zorunluluklara dayanan bir sistemdir.

Bu model, hem çevresel sürdürülebilirliği destekler hem de yasal uyumluluğu sağlar.

İ) Türkiye çöp toplamada “hangi hataları” yapıyor?

a- Ayrıştırma Sisteminin Yetersizliği

Türkiye'nin en büyük sorunlarından biri, atıkların kaynağında, yani “evlerde ve iş yerlerinde” ayrı, ayrı ve “yeterli düzeyde” ayrıştırılamamasıdır.

  1-Evsel Atıkların Karışması: Çoğu hanede tüm atıklar (organik, geri dönüştürülebilir, tehlikeli) tek bir poşete konur.

Bu durum, geri dönüşüm tesislerine gelen atığın büyük oranda kirlenmesine ve geri dönüşüm veriminin düşmesine neden olur.

Geri dönüştürülebilir maddeler (plastik, kağıt, cam) organik atıklarla karıştığında değerini kaybeder.

  2-Ayrıştırma Altyapısının Eksikliği: Belediyeler tarafından sağlanan geri dönüşüm kutularının sayısı ve erişilebilirliği genellikle yetersizdir.

Ayrıca, bu kutuların yanlış kullanımı veya kirli atıklarla doldurulması da sıkça rastlanan bir sorundur.

b- Geri Dönüşüm Toplama ve Lojistik Problemleri

Atıkların ayrıştırılamaması, geri dönüşüm zincirinin sonraki aşamalarında da sorunlar yaratır.

1-Ekonomik Olmayan Toplama: Geri dönüştürülebilir atıklar, toplayıcılar tarafından sokaklardan veya atık merkezlerinden manuel olarak toplanır.

Bu yöntem, hem iş güvenliği sorunları yaratır hem de verimsizdir.

Geri dönüşüm ekonomisi, bu gayri resmi toplama sistemine dayanmak zorunda kalır.

  2-Depolama ve Bertaraf Sorunları: Atıklar, düzenli depolama alanları yerine, genellikle uygun olmayan şartlara sahip çöp sahalarına (eski adıyla vahşi depolama alanları) dökülür.

  3-Bu durum, çevre kirliliğine (toprak ve su kirliliği), metan gazı emisyonlarına ve kötü koku gibi sorunlara yol açar.

c- Yasal Düzenleme ve Uygulama Eksiklikleri

Türkiye'de çevre ve atık yönetimi konusunda yasal düzenlemeler bulunsa da, bu düzenlemelerin etkin bir şekilde uygulanmasında zorluklar yaşanmaktadır.

  1-Üretici Sorumluluğunun Sınırlı Olması: Ambalaj atıkları için üretici sorumluluğu (çevre katkı payı) gibi mekanizmalar olsa da, bu sistemler tam anlamıyla oturtulamamıştır.

Geri dönüştürülebilir ambalajların üretimi ve toplanması konusunda firmalara yeterli sorumluluk yüklenmemektedir.

  2-Denetim ve Cezai Yaptırımların Yetersizliği: Kurallara uymayan birey veya işletmelere yönelik denetimler ve cezai yaptırımlar yeterli caydırıcılıkta değildir.

Bu durum, atıkların yasa dışı yollarla bertaraf edilmesine zemin hazırlar.

ç- Toplumsal Bilinç ve Eğitim Sorunları

Atık yönetimi, sadece teknik bir konu değil, aynı zamanda toplumsal bir alışkanlık ve kültür meselesidir.

   1-Çevre Eğitimi Eksikliği: Bireylere, atık ayrıştırmanın önemi, geri dönüşümün çevreye ve ekonomiye faydaları konusunda yeterli eğitim verilmemektedir.

Çocukluktan itibaren kazanılması gereken bu alışkanlıklar, yaygın olarak benimsenememiştir.

   2-"Nasılsa Hepsi Karışıyor" Algısı: Halk arasında, "çöp kutularına ayrı atsak bile, hepsi aynı çöp kamyonuna yükleniyor" gibi “yanlış” bir algı bulunmaktadır.

Bu durum, bireylerin ayrıştırma çabalarından vazgeçmesine neden olmaktadır.

Bu hataların temelinde, atık yönetimine bütüncül ve entegre bir sistem olarak yaklaşmak yerine, sadece çöp toplama ve depolama olarak bakılması yatmaktadır.

Türkiye'de atık yönetiminin daha verimli hale gelmesi için; ayrıştırma altyapısının güçlendirilmesi, yasal sorumlulukların artırılması ve en önemlisi de toplumsal bilincin yükseltilmesi gerekmektedir.

d- SONUÇ:

Türkiye her şeyi ile büyük bir devlettir:

Nüfusu, alanı, endüstrisi ve tarımı… ile Türkiye devlet olarak, belediyeler olarak çöp sorununu “ciddiye almalı” ve kesin, açık bir model oluşturup ayrıcalıksız uygulamalıdır.

     Öğretmen GÖNEN ÇIBIKCI, 2025.09.11, G.
.          (Araştırma, inceleme ve değerlendirme yazısı)
.                YAZININ TÜMÜNÜ OKUYUNUZ:
 

 

KİRLİLİK İÇİNDE

.    YERLER “KİRLİLİK İÇİNDE” İSE…

. Sahiller, yeşillikler, parklar her yer sigara izmariti ile kaplı ise bunun temizlenmesi kimin görev ve yetkisindedir?
. Çevremizde gördüğümüz "sigara izmariti" kirliliği gerçekten de rahatsız edici bir durum. (KUŞADASI- Sahil, kumsal...)
. Bu izmaritlerin temizlenmesi ve çevre kirliliğinin önlenmesi, yasalara göre çeşitli kurum ve kuruluşların görev ve yetkisindedir.
. Belediyeler:
Halkın ortak kullanım alanları olan sahil, park, cadde ve meydanların temizliğinden öncelikli olarak belediyeler sorumludur.
Bu alanların düzenli olarak temizlenmesi, çöp kutularının yeterli sayıda ve uygun yerlerde bulundurulması ve atık yönetimi hizmetlerinin sağlanması belediyelerin yetki alanına girer.
. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı:
Çevre kirliliğini önleme ve denetleme konusunda en üst düzeyde yetkili kurumdur.
Özellikle daha büyük ölçekli ve sistematik kirlilik sorunlarında politika belirleme, yasal düzenlemeler yapma ve denetleme görevini üstlenir.
. İşletme Sahipleri:
Restoran, kafe gibi işletmelerin kendi önleri veya sorumluluk alanlarındaki temizlikten işletme sahipleri sorumludur.
***********************************************************************
- Ancak unutmamak gerekir ki, en büyük görev biz bireylere düşmektedir.
. Sigara izmaritlerinin temizlenmesi için harcanan kaynaklar ve emek, izmaritlerin yere atılmamasıyla en baştan engellenebilir.
. Bu nedenle, herkesin kendi atıklarını uygun şekilde bertaraf etmesi, bu sorunun kalıcı olarak çözülmesinde en etkili yoldur.
. Siz de bu soruna dikkat çekmek ve çözüm aramak için yaşadığınız yerdeki belediyeye başvurabilir veya ilgili şikayet mekanizmalarını kullanabilirsiniz. (Bir olasılık olarak, "sizi dinler" iseler...)
***********************************************************************
???? SİGARA, tütün içimi, (bağımlılığı) zaten kendi başına son derece ciddi bir sorundur. Ve bu durum çok büyük algı yönetimi ile insanları tutsak etmektedir.
. Yerlere her istedikleri yere çöp, izmarit atmak aslında "bireysel" sorumluluk ve bilinçsizlik göstergesidir.
. @ AMA nasıl oluyor da bazı ülkeler bunu kökten çözümlemiştir?
. @ AMA nasıl oluyor da bazı "site"lerde bu durum gözlenmemektedir? Neyi kim, hangi "yönetim" yapıyor da yollar, sokaklar, parklar "tertemiz" kalıyor?
. @ Bireysel duyarlılık, toplumsal duyarlılık NEDİR? Bunlar üzerinde HİÇ DÜŞÜNDÜNÜZ mü?

Bu konuya dair endişelerimi ve soruları anlıyor musunuz?

Sigara bağımlılığının toplumsal bir sorun olduğu, çevre kirliliğine yol açan izmaritlerin yere atılmasının ise bireysel bir bilinçsizlik göstergesi olduğu konusuna ne dersiniz?

Bu sorun bazı yerlerde daha az görülürken, bazı yerlerde kökten çözülmüş gibi görünüyorsa bunun arkasında yatan nedenler nelerdir?

Acaba bu durum bireysel ve toplumsal bilincin birleşimiyle oluşan güçlü yönetim ve kültürel yaklaşımlar mıdır, yoksa kirlilik durumunda uygulanan ceza yöntemleri midir?

A) Bazı Ülkeler Bu Sorunu Nasıl Çözdü?

Sokakların ve parkların tertemiz kalması, sadece çöp toplayarak değil, daha geniş bir stratejiyle sağlanır.

Bu stratejinin temelinde üç ana unsur bulunur:

1-Caydırıcı ve Etkili Cezalar: Birçok ülke, yere çöp veya izmarit atmayı çok yüksek para cezalarıyla cezalandırıyor.

Singapur gibi bazı ülkelerde bu cezalar o kadar ağırdır ki, insanlar bir daha böyle bir şey yapmayı göze alamazlar.

DUBAİ de en dikkatli çalışmayı yapmaktadır.

Bu cezalar sadece kağıt üzerinde kalmaz, aynı zamanda sıkı denetimlerle uygulanır.

2-Altyapı ve Kolaylaştırma: Temizliğin sürdürülebilmesi için yeterli altyapı sağlanır.

Sokaklara, parklara ve ortak kullanım alanlarına yeterli sayıda, kolayca erişilebilir çöp kutuları ve özel sigara izmariti kutuları yerleştirilir.

Eğer insanlar atıklarını atmak için uygun bir yer bulurlarsa, yere atma olasılıkları azalır.

3-Eğitim ve Kültürel Dönüşüm: En önemlisi, küçük yaşlardan itibaren çevre bilinci aşılanır.

Okullarda, kamu spotlarında ve kampanyalarda sigara izmaritinin de bir çöp olduğu ve çevreye verdiği zarar anlatılır.

Bu, sadece bir kurala uymak değil, aynı zamanda doğru olanı yapmakla ilgili bir kültürün oluşmasını sağlar. Japonya, bu yaklaşımın en iyi örneklerinden biridir.

Orada temizlik, toplumsal bir sorumluluk olarak görülür ve insanlar doğuştan bu bilince sahipmiş gibi davranırlar.

B) Bireysel ve Toplumsal Duyarlılık Nedir?

Bu iki kavram, bir madalyonun iki yüzü gibidir.

1-Bireysel Duyarlılık: Bir kişinin kendi davranışlarının çevreye ve diğer insanlara olan etkisini fark etmesidir. Sigara içen birinin izmariti yere atmak yerine bir çöp kutusuna atması, çevreye ve toplumun ortak yaşam alanlarına saygı duyduğunun bir göstergesidir.

Bu, kişisel bir sorumluluktur ve bu da genel eğitimle olduğu kadar bireysel gelişimle doğrudan bağlantılıdır.

2-Toplumsal Duyarlılık: Bir topluluğun, ortak sorunlara karşı birlikte hareket etmesi ve birbirlerini bu konuda desteklemesidir.

Mahalle sakinlerinin veya “site yönetimi”nin, çevre temizliği için ortak kurallar belirlemesi ve bu kurallara herkesin uymasını sağlaması, toplumsal duyarlılığa bir örnektir.

Temiz kentler, temiz mahalleler, temiz “siteler” yaratmak sadece bir yönetimin görevi değildir.

En iyi yönetimler bile, bireylerin ve toplumun bu yönetimleri desteklemediği sürece başarılı olamaz.

Yönetimde olanalar bu konuya ağırlık vermelidir, gerekli uyarılar ve çalışanlar bu alanda görevlendirilmelidir.

Temizlik işi bir plan içerisinde ve sistematik uygulanmalıdır.

Çözüm için bireysel duyarlılığın toplumsal bir harekete dönüşmesinde yatar diyebiliriz.
.    Öğretmen GÖNEN ÇIBIKCI, 2025.09.11, G.
.         (Araştırma, inceleme ve değerlendirme yazısı)
.              YAZININ TÜMÜNÜ OKUYUNUZ: