- Kişilik Gelişimindeki Etkenler .
. Kişilik, bireyin doğuştan getirdiği ve
çevreyle etkileşimi sonucu şekillenen benzersiz özelliklerinin tümüdür.
. Oldukça karmaşık yapının oluşumunda birçok
etken-faktör rol oynar.
I) Kişilik gelişimi etkenleri"
A - Biyolojik Etkenler
-Genetik:
İkiz çalışmalarında görüldüğü gibi, genetik yapımız kişilik özelliklerimizin
önemli bir kısmını belirler. Mizaç, zeka ve bazı psikolojik eğilimlerimiz
kalıtım yoluyla aktarılır.
-Fizyolojik Özellikler: Beyin yapısı, hormon düzeyleri gibi "biyolojik" faktörler de kişiliğimizi etkiler.
Örneğin, "serotonin" düzeyleri
düşük olan kişilerin daha "depresif "olma eğilimi gösterdiği
bilinmektedir.
B - Çevresel Etkenler
-Aile:
Çocukluk yıllarında aile, bireyin ilk ve en önemli sosyal çevresidir.
Aile içinde
yaşanan deneyimler, ebeveynlerin tutumları, iletişim biçimleri ve aile içindeki
hiyerarşi, çocuğun kişilik gelişimini büyük ölçüde etkiler.
-Sosyal
Çevre: Arkadaşlar, okul, işyeri gibi sosyal çevreler de bireyin kişilik
gelişiminde önemli bir rol oynar.
Bu ortamlarda
yaşanan deneyimler, bireyin kendine olan güvenini, sosyal becerilerini ve değer
yargılarını şekillendirir.
-Kültür:
Büyüdüğümüz kültür, inanç sistemleri, gelenekler ve değerler, kişiliğimizin
şekillenmesinde belirleyici bir faktördür.
Farklı
kültürlerde yetişen insanların kişilik özellikleri de farklılık gösterir.
-Yaşanan
Olaylar: Hayatımız boyunca yaşadığımız önemli olaylar (örneğin, travmatik
deneyimler, başarılar, kayıplar) kişiliğimizi derinlemesine etkileyebilir.
Bu olaylar,
bireyin dünyayı algılama biçimini, duygusal tepkilerini ve davranışlarını
değiştirebilir.
C - Psikolojik Etkenler
-Öğrenme:
Klasik ve "operant" koşullanma, gözlem yoluyla öğrenme gibi öğrenme
mekanizmaları, kişiliğimizin şekillenmesinde önemli bir rol oynar.
Operant,
sonuçlarından etkilenen gözlemlenebilir bir davranışa işaret eder.
Davranış
yalnızca dış etkenler veya içsel dürtüler tarafından belirlenmez; aksine, onu
takip eden sonuçların bir ürünüdür.
Operant
davranış gönüllüdür ve sonuçlarından doğrudan etkilenir.
Bir bireyin
istenen bir sonucu elde etmek veya istenmeyen bir sonuçtan kaçınmak için
giriştiği "amaçlı bir eylem" veya tepkidir.
-Motivasyon:
İnsanların davranışlarını yönlendiren içsel ve dışsal güçler, kişilik
özelliklerinin gelişimini etkiler. Başarı ihtiyacı, güç ihtiyacı gibi
motivasyonlar, bireyin hedeflerine ulaşma çabalarını ve dolayısıyla kişiliğini
şekillendirir.
-Savunma Mekanizmaları: Stres ve çatışmalarla başa çıkmak
için kullandığımız "bilinç dışı" psikolojik savunma mekanizmaları da
kişiliğimizin bir parçasıdır.
Bu
mekanizmalar, bireyin kendisini koruma ve olumsuz duygulardan kaçınma
çabalarını yansıtır.
Ç - Doğa (genetik) ve çevre (sosyal, kültürel)
etkileşiminin karmaşık bir sonucudur.
. Bu iki faktörün etkileşimi, her bireyin
benzersiz bir kişilik yapısına sahip olmasını sağlar.
. Kişilik gelişimi, yaşam boyu süren dinamik
bir süreçtir ve bireyin yaşadığı deneyimlere, değişen çevre koşullarına ve
içsel gelişimine bağlı olarak sürekli olarak değişebilir.
. Her bireyin kişilik gelişimi, kendine özgü
bir süreçtir.
. "Kişilik gelişimi" hakkında daha
bilgi almak için UZMANLARLA görüşebiliriz.
II)
Kişilik
Gelişimi Teorileri
. Kişilik gelişimi, psikolojinin en ilgi çekici
konularından biridir.
. Farklı düşünürler, kişiliğin nasıl oluştuğu
ve geliştiği konusunda farklı teoriler ortaya atmışlardır.
. En önemli kişilik gelişimi teorilerinden
bazıları:
1.
Psikanalitik Kuram (Freud)
-Temel İdea:
Kişilik, bilinçaltı dürtüler, özellikle cinsel ve saldırganlık dürtülerinin bir
sonucudur.
-Kilit Kavramlar:
İd (ilkel dürtüler), ego (realite ile başa çıkma), süperego (ahlaki değerler).
-Gelişim Dönemleri:
Oral, anal, fallik, gizil ve genital dönemler.
-Kritik Değerlendirme:
Bilinçaltının önemini vurgulamasına rağmen, bilimsel olarak kanıtlanması zor
olan kavramlar içerir.
2. Psikososyal
Gelişim Kuramı (Erikson)
-Temel İdea:
Kişilik, yaşam boyu süren bir dizi psiko sosyal krizin üstesinden gelmekle
gelişir.
-Kilit Kavramlar:
Güven, özerklik, inisiyatif, beceri, kimlik, yakınlık, üretkenlik, benlik
bütünlüğü.
-Kritik Değerlendirme:
Yaşam boyu süren gelişimi vurgulaması ve kültürel ETKENlere dikkat çekmesi
önemlidir.
3.
Davranışçı Kuram
-Temel İdea:
Kişilik, öğrenilen davranışların bir bütünüdür.
-Kilit
Kavramlar: Klasik koşullanma, operant koşullanma, takviye, ceza.
-Kritik
Değerlendirme: Kişiliğin içsel yönlerini göz ardı etme eğilimindedir.
4.
Humanistik Kuram
-Temel İdea:
İnsanlar, potansiyellerini gerçekleştirmeye yönelik doğuştan gelen bir eğilime
sahiptir.
-Kilit
Kavramlar: Öz saygı, kendini gerçekleştirme, koşulsuz sevgi.
-Kritik
Değerlendirme: İdealize edilmiş bir insan görüşü sunabilir.
5.
Bilişsel Kuram
-Temel İdea:
Kişilik, bireyin dünyayı algılama, yorumlama ve düşünme biçiminin bir ürünüdür.
-Kilit
Kavramlar: Şemalar, beklentiler, atıflar.
-Kritik
Değerlendirme: Düşüncelerin davranışları nasıl etkilediğini açıklamakta
başarılıdır.
6. Özellik
Kuramı
-Temel İdea:
Kişilik, belirli özelliklerin bir birleşimi olarak tanımlanabilir.
-Kilit
Kavramlar: Beş büyük kişilik özelliği (açıklık, vicdanlılık, dışadönüklük,
uyumluluk, nörotizm).
-Kritik
Değerlendirme: Kişiliği basit özelliklere indirgeme eğiliminde olabilir.
7.
Biyolojik Kuram
-Temel İdea:
Kişilik, genetik ve fizyolojik faktörlerin bir sonucudur.
-Kilit
Kavramlar: Beyin yapısı, hormonlar, genetik yatkınlık.
-Kritik
Değerlendirme: Kişiliğin biyolojik temellerini anlamak için önemlidir.
Özetle
. Kişilik gelişimi konusunda tek bir doğru
cevap "yoktur".
. Her teori, kişiliğin ÇEŞİTLİ yönlerini
açıklamakta ve farklı BAKIŞ ACISI sunmaktadır.
. Kişiliğin karmaşık yapısı nedeniyle, bu
teorilerin bir arada değerlendirilmesi daha "bütüncül" bir anlayış
sağlayabilir.
