DEVLETİN DENETLENME SİSTEMİ

   Devletİn denetlenme sİstemİ nasıl çalışır?   
Devletin denetlenmesinde rol oynayan temel unsurlar şunlardır:
-Anayasa: Bir ülkenin anayasası, devletin temel kurumlarını, yetkilerini ve sınırlarını belirler.
Aynı zamanda vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini de güvence altına alır.
Anayasa, devletin denetlenmesinin en temel ve en üstün hukuki dayanağıdır.
-Yasama Organı (Meclis): Meclis, halkın seçilmiş temsilcilerinden oluşur ve yasama yetkisine sahiptir.
Meclis, hükümetin faaliyetlerini soru önergeleri, genel görüşmeler ve gensorular yoluyla denetleyebilir.
Ayrıca, bütçeyi onaylayarak ve kanunları yaparak devletin mali ve hukuki denetimini de sağlar.
-Yürütme Organı (Hükümet): Hükümet, devletin yürüteceği politikaları belirler ve uygular. Ancak, hükümetin yetkileri de anayasa ve yasalarla sınırlandırılmıştır.
Hükümetin faaliyetleri, meclis tarafından denetlenir ve yargı organları tarafından hukuka uygunluğu denetlenir.
-Yargı Organları (Mahkemeler): Mahkemeler, hukukun üstünlüğünü sağlamak ve vatandaşların haklarını korumakla görevlidir.
Anayasa Mahkemesi, kanunların ve diğer hukuki düzenlemelerin anayasaya uygunluğunu denetler.
Danıştay, idari işlemlerin ve kararların hukuka uygunluğunu denetler.
Diğer mahkemeler ise, hukuki uyuşmazlıkları çözer ve devletin faaliyetlerinin yasalara uygunluğunu sağlar.
-Bağımsız Denetim Kurumları:
Sayıştay gibi bağımsız denetim kurumları, devletin mali faaliyetlerini denetler ve kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmasını sağlar.
Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık) ise, vatandaşların "kamu kurumlarıyla" ilgili şikayetlerini inceler ve çözümler üretir.
-Sivil Toplum Kuruluşları ve Medya: STK'lar ve medya, devletin faaliyetlerini yakından takip ederek kamuoyunu bilgilendirir ve eleştirilerde bulunur.
Bu sayede devletin şeffaflığına ve hesap verebilirliğine katkıda bulunurlar.
   Devleti denetleyecek kurumlar ve mahkemeler hangileridir?
Devleti denetleyecek kurumlar ve mahkemeler, bir ülkede hukukun üstünlüğünü ve vatandaşların haklarını korumak için önemli bir role sahiptir.
Bu kurumlar, devletin faaliyetlerinin yasalara uygunluğunu, şeffaflığını ve hesap verebilirliğini sağlamayı amaçlar.
Bu kurumlar ve mahkemeler, devletin yetkilerini sınırlayarak keyfi uygulamaların önüne geçmeyi ve hukukun üstünlüğünü sağlamayı amaçlar.
Her biri, devletin farklı bir yönünü denetleyerek, vatandaşların haklarını korumak ve kamu yararını gözetmekle görevlidir.
 Türkiye'de devleti denetleyen bazı önemli kurumlar ve mahkemeler şunlardır:
-Anayasa Mahkemesi:
Anayasa Mahkemesi, kanunların ve diğer hukuki düzenlemelerin Anayasa'ya uygunluğunu denetler. Bireysel başvuruları da değerlendirerek temel hak ve özgürlüklerin korunmasını sağlar.
-Danıştay:
Danıştay, idari işlemlerin ve kararların hukuka uygunluğunu denetleyen yüksek bir mahkemedir. Aynı zamanda idari uyuşmazlıkları çözmekle de görevlidir.
-Sayıştay:
Sayıştay, kamu kurumlarının gelir ve giderlerini denetler, mali hesaplarını inceler ve raporlar. Bu sayede kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmasını sağlar.
-Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)
TBMM, yasama organı olarak devleti denetleme yetkisine sahiptir. Hükümetin faaliyetlerini soru önergeleri, genel görüşmeler ve gensorular yoluyla denetleyebilir.
-Kamu Denetçiliği Kurumu
Ombudsmanlık, vatandaşların kamu kurumlarıyla ilgili şikayetlerini inceleyen ve çözümler üreten bağımsız bir kurumdur.
-Sivil Toplum Kuruluşları ve Medya:
STK'lar ve medya, devletin faaliyetlerini yakından takip ederek kamuoyunu bilgilendirir ve eleştirilerde bulunur.
Bu sayede devletin şeffaflığına ve hesap verebilirliğine katkıda bulunurlar.
Devletin denetlenmesinde görevli mahkemeler ve kurumlar, bir ülkede hukukun üstünlüğünü ve vatandaşların haklarını korumak için önemli bir role sahiptir.
Bu kurumlar, devletin faaliyetlerinin yasalara uygunluğunu, şeffaflığını ve hesap verebilirliğini sağlamayı amaçlar.
Devletin denetlenmesi, bir ülkede hukukun üstünlüğünü, şeffaflığı ve hesap verebilirliği sağlamak için çok önemli bir süreçtir.
Bu süreç, çeşitli kurumlar ve mekanizmalar aracılığıyla işler ve devletin yetkilerinin sınırlandırılması, keyfi uygulamaların önlenmesi ve vatandaşların haklarının korunması amaçlanır.
Denetleme Sistemi Nasıl Çalışır?
Devletin denetlenmesi, yukarıda sayılan kurumların ve mekanizmaların "birbirleriyle etkileşimi" ve "denge içinde" çalışmasıyla mümkün olur.
Örneğin, meclis hükümeti denetlerken, mahkemeler hem meclisin hem de hükümetin faaliyetlerinin hukuka uygunluğunu denetler.
"Bağımsız denetim" kurumları ise, devletin mali faaliyetlerini denetleyerek meclise ve kamuoyuna bilgi verir.
Sivil toplum kuruluşları ve medya ise, devletin faaliyetlerini yakından takip ederek kamuoyunu bilgilendirir ve eleştirilerde bulunur.
Bu sayede, devletin "şeffaflığına" ve "hesap verebilirliğine" katkıda bulunurlar.
Sonuç olarak, devletin denetlenmesi, karmaşık ve çok boyutlu bir süreçtir.
Bu süreçte, farklı kurumlar ve mekanizmalar birbirleriyle etkileşim içinde çalışarak devletin yetkilerinin sınırlandırılması, keyfi uygulamaların önlenmesi ve vatandaşların haklarının korunması amaçlanır
Devletin adil, bağımsız ve zamanında denetlenmesi neden önemlidir?
Devletin adil, bağımsız ve zamanında denetlenmesi, bir toplumda hukukun üstünlüğünün sağlanması, vatandaşların haklarının korunması ve kamu yararının gözetilmesi açısından hayati öneme sahiptir.
Bu denetleme mekanizmasının etkin bir şekilde işlemesi, devletin şeffaf, hesap verebilir ve keyfi uygulamalardan uzak bir şekilde yönetilmesini sağlar.
1-Adil Denetleme:
a) Hukukun Üstünlüğü: Adil bir denetleme, herkesin yasalar önünde eşit olduğunu ve devletin de yasalara uygun davranmak zorunda olduğunu garanti eder. Bu sayede, vatandaşlar devlete güvenebilir ve haklarının korunacağına inanabilirler.
b) Keyfi Uygulamaların Önlenmesi: Adil denetleme, devletin keyfi kararlar almasını ve uygulamalar yapmasını engeller.
Bu da vatandaşların haklarının ihlal edilmesinin önüne geçer ve devlete olan güveni artırır.
c) Eşitlik ve Tarafsızlık: Adil bir denetleme, denetleyen kurumların ve kişilerin tarafsız ve adil bir şekilde hareket etmesini gerektirir.
Bu sayede, denetleme sonuçları güvenilir olur ve herkes için adil bir hukuk ortamı sağlanır.
2-Bağımsız Denetleme:
a) Tarafsızlık: Bağımsız denetleme, denetleyen kurumların ve kişilerin herhangi bir kişi veya kurumun etkisinde kalmadan, kendi vicdanlarına ve hukuk kurallarına göre karar vermesini sağlar.
Bu da denetleme sonuçlarının "objektif ve güvenilir" olmasını sağlar.
b) Hesap Verebilirlik: Bağımsız denetleme, devletin faaliyetlerinin şeffaf bir şekilde incelenmesini ve hesap verebilirliğinin sağlanmasını mümkün kılar.
Bu sayede, devletin faaliyetleri "kamuoyunun denetimine açık" olur ve yurttaşlar devletin "nasıl yönetildiğini" izleyebilirler.
c) Güvenilirlik: Bağımsız denetleme, denetleme sonuçlarının güvenilirliğini artırır.
Çünkü bağımsız bir şekilde yapılan denetlemeler, herhangi "bir kişi veya kurumun çıkarlarına hizmet etmez" ve sadece "hukukun üstünlüğünü" gözetir.
3-Zamanında Denetleme:
a) Etkili Denetim: Zamanında yapılan denetlemeler, hukuka aykırı durumların ve yolsuzlukların erken tespit edilmesini sağlar.
Bu da "zararların büyümesini engeller" ve devletin kaynaklarının etkin kullanılmasını sağlar.
b) Hızlı Çözüm: Zamanında denetleme, tespit edilen sorunların hızlı bir şekilde çözülmesine yardımcı olur.
Bu da vatandaşların mağduriyetini giderir ve devletin itibarını korur.
c) Önleyici Etki: "Zamanında" yapılan denetlemeler, gelecekteki "hukuka aykırı" davranışları ve "yolsuzlukları önleyici" bir etki yaratır.
Çünkü devlet kurumları ve görevlileri, "her zaman denetlenebileceklerini bilerek" daha dikkatli ve hukuka uygun davranırlar.
.  Devletin adil, bağımsız ve zamanında denetlenmesi, hukukun üstünlüğünün sağlanması, vatandaşların haklarının korunması, kamu yararının gözetilmesi ve devletin şeffaf ve hesap verebilir bir şekilde yönetilmesi için vazgeçilmezdir.
.   Bu denetleme mekanizmasının etkin bir şekilde işlemesi, toplumda adalet, güven ve refahın artmasına katkı sağlar.
.    Tüm bu yapının doğru, adil ve zamanında çalışabilmesi için ise ülkede "anayasal, parlamenter, çağdaş demokratik bir hukuk devletinin" işliyor olması gerekir.
.   Bir devlet için en önemli denilebilecek bu konuda kısaca yaptığım araştırma sonuçlarındaki "değerlendirmem" ile gördüm ki, "en önemli" olan denetimdir ve "hukuka uygunluk"tur.
-   Ülkemizin içinde bulunduğu sıkıntılar ve çekilen zorlukların nedenlerini bir de bu konudan "denetim sistemi" üzerinden bakınız.
.   Burada sözü edilen her bir kurumu ayrıca ayrıntılı olarak incelemek yarar sağlar.
.    Öğretmen Gönen ÇIBIKCI, 2025.02.09
.       (Araştırma, değerlendirme yazım)