PARLAMENTER SİSTEM

 .   PARLAMENTER SİSTEM    .

.  PARLAMENTER SİSTEM NEDEN İYİDİR VE BELİRLİ ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

Türkiye’de “hükümet sistemi” tartışmaları esas olarak 1982 Anayasası’nın hazırlık dönemlerinde başlamış, ardı sıra gelen yıllarda da farklı nedenlerle zaman, zaman gündeme getirilmiştir.

Demokratik yönetim biçimlerini tanıma ve tanımlama ihtiyacı, bu yönetimlerin sınıflandırılması çabasını doğurmuştur.

Bu çabaların ürünü olarak günümüzde üç demokratik hükümet sistemi olduğu kabul edilmektedir:

"Parlamenter sistem", "başkanlık sistemi" ve bu iki saf sistemin özelliklerinin birleşiminden oluşan "yarı-başkanlık sistemi".

Parlamenter sistem, esas olarak, hükümetin parlamentodan çıktığı ve var olabilmek için parlamentonun güvenine ihtiyaç duyduğu sistemdir.

Bu demektir ki, parlamenter sistemin olmazsa olmaz özelliği devletin hükümet eden organının yasama organından türemesi ve bu organın parlamento çoğunluğunun desteğiyle ayakta kalabilmesidir.

Demokratik hükümet sistemlerinin üç klasik biçiminin analizinde devletin üç kuvvetinden "yasama" ile "yürütme"nin oluşumu, pozisyonu ve ilişkileri incelenir.

"Yargı" ise bağımsız bir kuvvet olarak bu analizde yer almaz.

Parlamenter rejimde yürütme organının iki başı vardır ve bu başlardan biri "sorumsuz" diğeri ise sorumludur.

Sorumsuz olan baş "devlet başkanı"dır ve bu bir kral/kraliçe veya parlamento ya da halk tarafından seçilmiş "cumhurbaşkanı" olmaktadır.

Sorumlu baş ise "başbakan ve bakanlardan" oluşan "bakanlar kuruludur".

Bakanlar kurulu kolektif bir organ olup “kabine” olarak ya da dar anlamda “hükümet” olarak da adlandırılmaktadır

Parlamenter sistem, esas olarak, "hükümetin parlamentodan çıktığı" ve var olabilmek için parlamentonun "güvenine" ihtiyaç duyduğu sistemdir.

Parlamenter sistem, demokratik değerleri önemseyen, güçler ayrılığını sağlamayı ve hükümetin hesap verebilirliğini artırmayı amaçlayan bir yönetim şeklidir.

Parlamenter sistem, "güçler ayrılığı" ilkesine dayanan, yürütme yetkisinin Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu arasında paylaşıldığı bir yönetim şeklidir.

Bir yanda “devlet başkanı”, diğer yanda ise “hükûmet (bakanlar kurulu)” bulunur.

Devlet başkanı sorumsuzdur.

Parlâmenter sistemlerde devlet başkanının "ılımlılaştırıcı ve uzlaştırıcı" bir etkisi Vardır.

Devlet başkanları tarafsız ve genellikle partiler üstü bir konumdadır.

Devlet başkanları, devlet ve milletin bütünlüğünü temsil ederler.

Böyle tarafsız bir devlet başkanının siyasal mücadeleyi ılımlılaştırıcı bir rolü vardır.

Devlet başkanı, çatışan taraflar (parlâmento-hükûmet) arasında arabulucu veya hakem rolü üstlenebilir.

Hükûmet ise parlâmento karşısında sorumludur.

Hükûmet parlâmentonun içinden çıkar ve onun güvenine dayanır.

Yani hükûmet parlâmento tarafından güvensizlik oyuyla düşürülebilir.

Buna karşılık, hükûmet de, parlâmentoyu feshedebilir.

Yani parlâmenter sistemde, "yasama" ve "yürütme" organları birbirlerinin hukuksal varlığına son verebilmektedirler. 

Parlâmenter sistemde, yürütme organı yasama organının içinden çıktığına ve onun güvenine dayandığına göre, bu sistemde yasama organı ile yürütme organı arasında bir kriz çıkması düşük bir ihtimaldir.

Böyle bir kriz çıkarsa da, bu krizin “güvensizlik oyu” ve “fesih” gibi araçlarla çözülmesi mümkündür.

Parlamenter sistemin önemli özellikleri ve avantajları vardır:

A) Özellikleri:

1-Çift Başlılık: Devlet başkanı (Cumhurbaşkanı) ile hükümet başkanı (Başbakan) arasında yetki paylaşımı bulunur.

Devlet başkanının yetkileri sınırlıdır, devleti temsil etme görevi vardır.

2-Yürütmenin Parlamentoya Karşı Sorumluluğu: Bakanlar Kurulu, parlamento tarafından denetlenir ve güvensizlik oyu ile düşürülebilir.

3-Yasama ve Yürütme Organları Arasında İşbirliği: Parlamenter sistemde yasama ve yürütme organları arasında daha yakın bir ilişki vardır.

Hükümet, "parlamento içinden" çıkar ve "güvenoyu" ile görevde kalır.

4-Esneklik: Parlamenter sistem, siyasi istikrarsızlık durumunda hükümeti değiştirme olanağı sunar.

Güvensizlik oyu veya erken seçimlerle yeni bir hükümet kurulabilir.

B) Avantajları:

1-Daha Demokratik: Yürütme yetkisinin paylaşılması ve hükümetin parlamento tarafından denetlenmesi, "güçler ayrılığını" güçlendirir ve "keyfi yönetimi engeller".

2-İstikrar ve Uzlaşma: Parlamenter sistem, farklı siyasi görüşlerin temsil edildiği koalisyon hükümetlerinin kurulmasına olanak tanır.

Bu durum, siyasi istikrarı artırır ve uzlaşma kültürünü teşvik eder.

3-Hükümetin Hesap Verebilirliği: Hükümetin parlamento tarafından sürekli olarak denetlenmesi, hesap verebilirliği artırır ve kamuoyunun taleplerine daha duyarlı bir yönetim sağlar.

4-Değişim ve Uyum Yeteneği: Parlamenter sistem, değişen siyasi koşullara daha kolay uyum sağlayabilir.

Hükümetin düşürülmesi veya erken seçimlerle yeni bir hükümetin kurulması, toplumun değişen taleplerine cevap verme olanağı sunar.

Bakış:

. Konu bildiğiniz gibi oldukça geniş ve ayrıntılıdır.

. "Genel ve temel bilgi" olarak hazırladığım bu çalışmada oldukça "kısa veriler" yer aldı.

. Bu nedenle ilgi duyanların geniş araştırmalar, okumalar yapması gerekir.

. Ben "temel bir yurttaşlık kültürü" oluşabilsin diye yaptığım araştırmalarda, yazılarımda böylesine önemli içeriklere önem vermek istiyorum.

. Dileğim yurttaşlarımızın "bilgili ve bilinçli yurtseverler" olarak kendilerini yetiştirebilmeleri ve doğru kararlar verebilmeleridir.

.    Öğretmen Gönen ÇIBIKCI, 2025.02.21, MŞ.

.     (Kişisel araştırma ve değerlendirme yazım)