ELE GEÇİRMEK İSTEYEN

.  Türkİye'yİ elE GEÇİrmek İsteyen güçler hangİdİr?

Türkiye'nin jeopolitik konumu nedeniyle tarihi boyunca birçok farklı gücün ilgi odağı olmuştur.

Türkiye'yi "ele geçirmek" veya üzerinde etki kurmak isteyen güçler zaman içinde değişse de, bu durum ülkenin stratejik öneminden kaynaklanmaktadır.

- Tarihsel Süreçte Türkiye Üzerindeki Güç Mücadeleleri

Geçmişte Türkiye toprakları, özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküş döneminde ve Kurtuluş Savaşı sırasında, birçok dış gücün hedefi olmuştur.

-İtilaf Devletleri (I. Dünya Savaşı):

İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, Ermeni ve Süryani isyancılar gibi çeşitli aktörler, Osmanlı İmparatorluğu'nun toprakları üzerinde hak iddia etmiş ve işgal girişimlerinde bulunmuşlardır.

-II. Dünya Savaşı:

Almanya gibi bazı güçler, Türkiye'yi kendi saflarına çekmek veya bölgeyi kontrol etmek amacıyla çeşitli planlar yapmışlardır.

Ancak Türkiye, büyük ölçüde tarafsız kalarak savaşa doğrudan girmekten kaçınmıştır.

- Günümüzde Türkiye'nin Jeopolitik Önemi ve Etkiler

Günümüzde "ele geçirmek" kavramı daha çok etki alanı oluşturma, ekonomik ve siyasi nüfuz sağlama şeklinde tezahür etmektedir.

Türkiye'nin benzersiz jeopolitik konumu, birçok küresel ve bölgesel aktör için önemli bir cazibe merkezi olmaya devam etmektedir:

-Enerji Koridoru Olması:

Orta Doğu ve Hazar Havzası'ndaki zengin petrol ve doğal gaz rezervlerinin Avrupa'ya ulaştırılmasında kilit bir konumdadır.

Bu durum, enerji güvenliği konusunda büyük güçlerin ilgisini çekmektedir.

-Boğazların Kontrolü:

İstanbul ve Çanakkale Boğazları, Karadeniz'e kıyısı olan ülkeler için tek çıkış kapısıdır.

Bu stratejik önemi, deniz ticareti ve askeri geçişler açısından Türkiye'yi vazgeçilmez kılmaktadır.

-Üç Kıtayı Birleştirmesi:

Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının kesişim noktasında yer alması, Türkiye'yi önemli bir ticaret ve ulaşım merkezi yapmaktadır.

Tarihi İpek Yolu güzergahında bulunması da bu önemi pekiştirmektedir.

-Bölgesel İstikrar:

Balkanlar, Kafkasya, Orta Doğu ve Orta Asya gibi stratejik bölgelerin ortasında yer alması, Türkiye'nin bölgesel barış ve istikrar açısından kritik bir rol oynamasına neden olmaktadır.

- Etki Alanı Oluşturmaya Çalışan Güçler

Bu faktörler göz önüne alındığında, Türkiye üzerinde etki kurmak isteyen güçler arasında başta büyük küresel güçler (ABD, Rusya, Çin, AB ülkeleri) olmak üzere, bölgesel aktörler ve uluslararası kuruluşlar yer almaktadır.

Bu aktörler, Türkiye ile olan ilişkilerini kendi stratejik çıkarları doğrultusunda şekillendirmeye çalışırlar.

Bu durum, zaman zaman siyasi, ekonomik ve hatta kültürel alanlarda farklı etki çabalarına yol açabilmektedir.

Türkiye ise dış politikada kendi çıkarlarını koruyarak, bu dinamik jeopolitik ortamda bölgesel ve küresel bir aktör olarak konumunu güçlendirmeye çalışmaktadır.

- BOP'nin Türkiye üzerindeki planları nelerdir?

BOP'nin Türkiye üzerindeki "planları" olarak dile getirilen unsurlar genellikle bu projenin dış kaynaklı hedeflerini ve Türkiye'ye atfedilen rolleri içermektedir.

Ancak Türkiye, kendi dinamikleri ve ulusal çıkarları doğrultusunda bir dış politika izlemektedir.

Büyük Ortadoğu Projesi (BOP), 21. yüzyılın başlarında ABD tarafından ortaya atıldığı düşünülen, Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesini kapsayan geniş kapsamlı bir dönüşüm projesidir.

Her ne kadar resmi kurumlar tarafından resmi olarak kabul edilmemiş olsa da, uluslararası ilişkiler ve jeopolitik analizlerde sıkça tartışılan bir konudur.

- BOP'nin Genel Hedefleri ve Varsayımları

BOP'nin temel amacı, bölgede siyasi, ekonomik ve sosyal reformlar gerçekleştirerek daha istikrarlı, demokratik ve gelişmiş bir Orta Doğu oluşturmaktır.

Ancak bu projenin ardındaki gerçek amaçların ABD'nin kendi çıkarlarını güvence altına almak, enerji kaynaklarına erişim sağlamak ve bölgesel güç dengelerini değiştirmek olduğu da sıkça ifade edilir.

Genel olarak belirtilen hedefler şunlardır:

·         Bölgedeki ülkelerde istikrarı sağlamak.

·         Filistin-İsrail anlaşmazlığını çözmek.

·         Teröre destek veren ülkelerle mücadele etmek.

·         Orta Doğu ülkelerinde demokratikleşmeyi ve ekonomik gelişmeyi desteklemek.

·         Ilımlı İslam anlayışını bölgede hâkim kılmak.

·         Petrol ve petrol yollarını kontrol altına almak.

·         İsrail'in varlığını ve güvenliğini garanti altına almak.

- Türkiye'nin BOP İçindeki Rolü ve Etkileri

Türkiye, jeopolitik konumu ve tarihi bağları nedeniyle BOP tartışmalarında önemli bir yere sahiptir. BOP kapsamında Türkiye'ye biçilen veya atfedilen roller ve projenin Türkiye üzerindeki potansiyel etkileri şu şekillerde tartışılmıştır:

-Model Ülke Konumu:

Türkiye'nin laik ve demokratik yapısıyla birlikte Müslüman çoğunluğa sahip olması, BOP kapsamında bölge ülkeleri için bir model ülke olarak görülmesi gerektiği yönünde yaklaşımlara neden olmuştur.

Bu yaklaşıma göre Türkiye, hem ekonomik yapısıyla hem de demokratik yapısıyla bölgeye öncülük edebilir.

-Batı ile Orta Doğu Arasında Köprü:

Türkiye'nin coğrafi ve kültürel konumu, Batı ile Orta Doğu arasında bir köprü görevi üstlenmesi gerektiğini düşündürmüştür.

-Ekonomik Lokomotif: Türkiye'ye yapılacak yabancı yatırımlarla Orta Doğu ekonomisinin lokomotifi olması beklentisi dile getirilmiştir.

-Bölgesel İş Birliği ve Güvenlik:

Projenin öngördüğü bölgesel istikrar ve güvenlik hedeflerine ulaşmada Türkiye'nin aktif rol oynaması beklenmiştir.

Ancak bu durum, Türkiye'nin kendi ulusal çıkarları doğrultusunda hareket etme ihtiyacını da beraberinde getirmiştir.

-Sınırların Yeniden Çizilmesi İddiaları:

Özellikle projenin başlarında, Orta Doğu haritasının yeniden şekillendirileceği ve mevcut ülke sınırlarının değişebileceği yönündeki spekülasyonlar Türkiye'de ciddi endişelere yol açmıştır.

Ancak bu, resmi bir plan olmaktan çok, projenin bazı analistlerce yorumlanış biçimlerinden biri olmuştur.

-Kültürel ve Sosyal Etkiler:

BOP'nin bölgedeki kültürel ve toplumsal yapıyı da etkilemeyi hedeflediği, özellikle ılımlı İslam gibi kavramlar üzerinden toplumsal değişimleri tetiklemeyi amaçladığı ileri sürülmüştür.

-Günümüzdeki Durum

Günümüzde BOP, ilk ortaya çıktığı dönemdeki kadar sık telaffuz edilmese bile, Orta Doğu'daki gelişmeler (örneğin Arap Baharı, Suriye İç Savaşı, Irak'taki istikrarsızlık) genellikle bu tür büyük jeopolitik projelerin uzantısı veya etkisi olarak değerlendirilmektedir.

Türkiye, bölgedeki karmaşık dinamikler içinde kendi dış politikasını ve güvenlik stratejilerini belirlerken, bu tür küresel ve bölgesel etki arayışlarını da göz önünde bulundurmaktadır.

Türkiye'nin bölgedeki etkinliğini artırma çabaları ve karşılaştığı güvenlik sorunları, BOP'nin tartışılan hedeflerinin ötesinde, kendi ulusal çıkarları ve bölgesel istikrar arayışlarıyla şekillenmektedir.

- Özetle Türkiye nasıl davranmalı?

Türkiye, dış güçlerin potansiyel hedeflerine karşı çok boyutlu, dengeli ve “ulusal çıkarlarını” merkeze alan “çok yönlü” ve “etken” bir strateji izlemelidir.

Temel Yaklaşımlar

-Hukuk Devletini Gerçekleştirmek:

“Gerçek” bir hukuk devleti olarak her türlü kurul ve ilkelere uymalıdır.

-Milli Güvenlik ve Bağımsızlık:

Kendi savunma sanayisini güçlendirerek, siber güvenliğini sağlayarak ve terörle kararlı bir şekilde mücadele ederek egemenliğini korumalıdır.

-Çok Yönlü Dış Politika:

Tek bir güce bağımlı kalmadan, farklı ülkelerle ve bloklarla dengeli ilişkiler kurmalı; diplomasiyi ve diyaloğu ön planda tutmalıdır.

Bölgesel iş birlikleriyle komşularıyla bağlarını kuvvetlendirmelidir.

-Ekonomik Bağımsızlık:

Yerli üretimi ve ihracatı destekleyerek, enerji kaynaklarını çeşitlendirerek ve doğru yabancı yatırımları çekerek ekonomik direncini artırmalıdır.

Ulusal ekonomi ve iktisat öne çıkarılmalıdır.

-Kültürel Bütünlük:

Milli kimliğine ve değerlerine sahip çıkarak, eğitim ve bilime yatırım yaparak ve etkin bir kamu diplomasisi yürüterek toplumsal dayanışmayı güçlendirmelidir.

Bu yaklaşımlar, Türkiye'nin uluslararası arenada güçlü ve saygın bir aktör olarak konumunu sağlamlaştırmasına yardımcı olacaktır.

.  Öğretmen Gönen ÇIBIKCI, 2025.07.28, G.
.  (Araştırma, inceleme ve değerlendirme yazısı)