DEVLET YÖNETİM BİÇİMLERİ

 .   DEVLET YÖNETİM BİÇİMLERİ:

.   Devlet yönetim biçimleri, bir devletin nasıl yönetildiğini ve siyasi gücün nasıl dağıtıldığını belirleyen sistemlerdir.

.  Tarih boyunca çeşitli devlet yönetim biçimleri ortaya çıkmıştır.

.  Türkiye'nin yönetim biçimi, 1923'te Cumhuriyet'in ilanından bu yana cumhuriyettir.

.  2017 anayasa değişikliği ile Türkiye, parlamenter sistemden cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine geçmiştir.

    En yaygın devlet yönetim biçimleri olanları şunlardır:

-Monarşi:Egemenliğin tek bir kişide (kral, kraliçe, imparator vb.) olduğu yönetim biçimidir.

Türleri: Mutlak Monarşi: Hükümdarın sınırsız yetkilere sahip olduğu yönetim biçimidir.

Anayasal Monarşi: Hükümdarın yetkilerinin anayasa ile sınırlandırıldığı yönetim biçimidir.

-Cumhuriyet: Egemenliğin halkta olduğu ve seçilmiş temsilciler aracılığıyla kullanıldığı yönetim biçimidir.

Türleri: Başkanlık Sistemi: Yürütme yetkisinin halk tarafından seçilen başkana ait olduğu yönetim biçimidir.

Parlamenter Sistem: Yürütme yetkisinin parlamentoya karşı sorumlu olan başbakana ait olduğu yönetim biçimidir.

Yarı Başkanlık Sistemi: Hem halk tarafindan seçilen bir başkan hemde parlamentoya karşı sorumlu olan bir başbakanın bulunduğu yönetim biçimidir.

-Oligarşi: Egemenliğin "küçük bir grubun" elinde olduğu yönetim biçimidir. (aristokratlar, zenginler, din adamları vb.)

-Teokrasi: Devletin "dini kurallara" göre yönetildiği yönetim biçimidir.

-Diğer Yönetim Biçimleri:

. Federal Devlet: Egemenliğin merkezi hükümet ve eyaletler arasında paylaşıldığı yönetim biçimidir.

. Üniter Devlet: Egemenliğin tek bir merkezi hükümette toplandığı yönetim biçimidir.

       Totaliter rejim, diktatörlük ve faşizm nedir?

Totaliter rejim, diktatörlük ve faşizm, birbirleriyle yakından ilişkili olsalar da farklı kavramlardır.

Aralarındaki farklar şunlardır:

A) Totaliter Rejim:

Toplumun her alanını (siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel) tek bir parti veya liderin kontrolü altına alan rejimdir.

-Özellikler: Tek parti veya lider egemenliği, resmi bir ideolojiye sıkı bağlılık…

Kitle iletişim araçlarının ve propagandanın yoğun kullanımı

Gizli polis ve terör yoluyla muhalefetin bastırılması

Bireysel özgürlüklerin kısıtlanması

ekonominin devlet kontrolünde olması

Amaç: Toplumu tek bir ideoloji etrafında birleştirmek ve tam bir itaat sağlamak.

Örnekler: Sovyetler Birliği (Stalin dönemi), Nazi Almanyası.

B) Diktatörlük:

Tanım: Siyasi gücün tek bir kişi veya küçük bir grubun elinde toplandığı rejimdir.

Özellikler:

Tek lider veya küçük bir grubun sınırsız gücü

Siyasi muhalefetin bastırılması

Seçimlerin olmaması veya göstermelik olması

Hukukun üstünlüğünün zayıf olması

Bireysel özgürlüklerin kısıtlanması

Amaç: İktidarı korumak ve sürdürmek.

Örnekler: Kuzey Kore, Küba (Castro dönemi).

C) Faşizm:

Faşizm aşırı milliyetçilik, otoriterlik ve tek parti yönetimi üzerine kurulu siyasi ideoloji ve rejimdir.

Özellikler: Aşırı milliyetçilik ve ırkçılık… Güçlü bir lider kültü… Şiddet ve terör kullanımı… Siyasi muhalefetin bastırılması… ekonominin devlet kontrolünde olması… savaş yanlısı olmak

Faşizmin amacı ulusal birliği sağlamak, güçlü bir devlet kurmak ve ulusal çıkarları korumak…

Faşizm örnekleri: İtalya (Mussolini dönemi), Nazi Almanyası.

Ç) Aralarındaki Farklar:

·        "Totaliter" rejimler, toplumun her alanını kontrol etmeyi hedeflerken, "diktatörlükler" daha çok siyasi iktidarın korunmasına odaklanır.

·        Faşizm, "totaliter" bir rejim türüdür ve aşırı milliyetçilik, ırkçılık ve şiddet kullanımı gibi belirgin özelliklere sahiptir.

·        Diktatörlükler daha geniş bir kavramdır ve farklı ideolojilere sahip olabilirken, faşizm belirli bir "ideolojiye" dayanır.

·        Diktatörlükler, totaliter veya faşist olabilir, ancak her diktatörlük "totaliter" veya "faşist" olmak zorunda değildir.

·        Her faşist rejim "totaliter" bir rejimdir, ancak her "totaliter rejim" faşist değildir.

·        Bu kavramlar birbirlerine yakın ve uzak olabilir.

D) Türkiye'nin siyasi rejimi "karmaşık" bir yapıya sahiptir ve farklı yorumlara açıktır.

·        Türkiye'nin siyasi rejimi, "anayasal bir cumhuriyettir".

·        Ancak, son yıllarda Türkiye'deki siyasi sistem ve demokrasi tartışmaları, ülkenin rejiminin tam olarak nasıl tanımlanacağı konusunda "farklı görüşlerin" ortaya çıkmasına neden olmuştur.

·        Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, demokratik ilkeleri ve temel hak ve özgürlükleri güvence altına almaktadır.

·        Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, ülkenin demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olduğunu belirtir.

·        Anayasa, "kuvvetler ayrılığı ilkesini benimser ve yasama, yürütme ve yargı" organlarının ayrı olduğunu öngörür.

·        Türkiye'de düzenli olarak seçimler yapılmaktadır ve farklı siyasi partiler seçimlere katılabilmektedir.

E) Türkiye'deki rejim tartışmalarına dair bazı önemli noktalar şunlardır:

2017 yılında yapılan anayasa değişikliği ile Türkiye, parlamenter sistemden "cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine" geçmiştir.

Bu sistemde, cumhurbaşkanı hem "devlet başkanı hem de hükûmet başkanı"dır.

Bu değişiklik, "cumhurbaşkanının yetkilerini artırmış" ve "yürütme organının gücünü merkezileştirmiştir".

Bazı uluslararası kuruluşlar ve sivil toplum örgütleri, Türkiye'deki demokrasi ve hukuk devleti ilkelerinin son yıllarda "gerilediğini" belirtmektedir.

Basın özgürlüğü, ifade özgürlüğü ve yargı bağımsızlığı konularında endişeler dile getirilmektedir.

Ekonomist İstihbarat biriminin raporuna göre Türkiye "hibrit" rejim olarak tanımlanmaktadır.

Türkiye'deki siyasi rejim hakkında farklı görüşler de bulunmaktadır.

İktidara ve yakın çevresi Türkiye'nin "demokratik bir Cumhuriyet" olduğunu savunmaktadır.

Bazı uzmanlar ise Türkiye'nin "seçimli otoriterlik" veya "hibrit rejim" olarak tanımlanabileceğini savunmaktadır.

Türkiye son dönemde "totaliter" bir başkanlık sistemine gitmektedir.

"Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemi", yürütme yetkisini "tek bir elde" topladığı için, cumhurbaşkanının yetkilerini önemli ölçüde artırmıştır.

Cumhurbaşkanının, yasama ve yargı organları üzerinde de etkili olabileceği yönünde eleştiriler bulunmaktadır.

Cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminde, yürütme organının denetim mekanizmalarının zayıfladığına dair endişeler dile getirilmektedir.

Son yıllarda, Türkiye'de basın özgürlüğü ve ifade özgürlüğü konusunda yaşanan gerilemeler, bazı kesimler tarafından totaliterleşme eğilimi olarak yorumlanmaktadır.

Yargı organların işleyişi, anayasa ve yasalara uyumda sorunlar tam olarak bir "hukuk devletinin gerçekleşemediğini" göstermektedir.

İstanbul Büyük Şehir Belediyesinin seçilmiş belediye başkanı Ekrem İmamoğlu 19 mart sabah erken saatlerde çok sayıda polisin gözetimine evinden alınmış ve tutuklanmış ve sonra Silivri ceza evine götürülmüştür.

Eş zamanlı olarak daha birçok kişi ve belediye başkanı da tutuklanmıştır.

İmamoğlu'nun avukatını da tutuklamışlar.

Bu olayların yayılması üzerine CHP protesto çağırılarında bulunmuştur.

Başta gençler ve üniversiteliler olmak üzere, halk "milyonlarca katılımcı" yurdun çeşitli yerlerinde gösteri ve yürüyüşler düzenlemiştir.

Cumartesi günü 29 martta da yine milyonların katılımı ile son hukuksuz tutumlara yönelik protesto düzenlenmiştir.

Protestolar genel olarak belirli siyasi figürlerin tutuklanması gibi durumlar üzerine yoğunlaşmıştı.

İktidar karşıtı harekete dönüştü ve demokratik haklar, özgürlükler ve katılımcı demokrasi taleplerini de içermeye başladı.

     İktidar karşıtı protestolarda dile getirilen "temel talepler" şunlardır:

-Demokratik Haklar ve Özgürlükler: İfade özgürlüğü, basın özgürlüğü ve toplanma özgürlüğü gibi "temel demokratik hakların" korunması ve genişletilmesi.

Yargı bağımsızlığının sağlanması ve hukukun üstünlüğünün tesis edilmesi.

Siyasi tutukluların serbest bırakılması.

-Ekonomik Adalet: Artan "enflasyon", "işsizlik ve yoksulluk" gibi ekonomik sorunlara çözüm bulunması.

Gelir dağılımındaki "adaletsizliğin" giderilmesi.

Çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve işçi haklarının korunması.

-Çevre ve Kent Hakları: Çevreye duyarlı politikaların uygulanması ve doğal kaynakların korunması.

Plansız kentleşme ve kentsel dönüşüm projelerine karşı çıkılması.

-Sosyal Adalet ve Eşitlik: Kadın haklarının korunması ve "kadına yönelik şiddetin" önlenmesi.

Azınlık haklarının korunması ve ayrımcılığın önlenmesi.

Eğitim ve sağlık hizmetlerine "eşit erişim" sağlanması.

-Siyasi Talepler: Hükümetin istifası veya "erken seçim" talepleri.

Yeni bir seçime gidilmesi istenilmekte "cumhurbaşkanı" adayı olarak da Ekrem İmamoğlu gösterilmektedir.

Buna rağmen iktidar onu tutuklatmış ve birçok konuda dava açılmıştır.

ÖZETLE:

·        Her toplum tarih içinde farklı yönetimler görmüş olabilir.

·        Evrensel anlamda çağımızda devlet yönetimin nasıl olması gerektiği, ilkeleri ve özellikleri artık açıktır, bellidir.

·        Günümüzde "çağdaş, demokratik,anayasal, parlamenter, güçler ayrımına dayalı, sınırlı yetkileri olan devlet başkanlı, yürütmenin başbakan ve bakanlar kurulunda olduğu, hukukun üstünlüğüne dayanan, hukuk önünde herkesi eşit sayıldığı gerçek bir hukuk devleti" sağlanmalıdır.

·        Devlet yönetim modelinde, "rejimde" var olan her türlü aksaklık, adaletsizlik, belirsizlik, hukuksuzluk, kayırmacılık, partizanlık… hemen kendisini gösterir, anlaşılır.

·        Bu tür uygunsuzluklar olmasın derseniz yurttaşların bili ve bilinç düzeylerinin, öğretimlerinin yüksek olmasını, yurttaşlık anlayışının ve de niteliğinin yapısının ne durumda olduğuna iyi bakmak gerekir.

·        Çağdaş bir ülke, refah toplumu, huzur ve barış içerisinde bir yaşam istiyor isek ülkenin devlet yönetim biçiminin de bu "isteklerimize" uygun olmasını sağlamamız gerekir.

·        Bu da kendiliğinden olmaz, bunun için çalışmak, mücadele vermek gerekir; donanaımlı, ilkeli ve bilinçli yurttaşlık olmamız gerekir.

.    Öğretmen Gönen ÇIBIKCI, 2025.03.29, MŞ.

.         (Araştırma ve değerlendirme yazım.)